Transformed...

An Agricultural Testament वाचायला घेतल्यावर न राहून फुकुओकांच्या ’एका काडातून क्रांती’ ची आठवण झाली. आणि त्यातला माझा सगळ्यात आवडता उतारा मी परत वाचायला घेतला…

मासानोबु फुकुओका ह्यांना अगदी तरूण वयात आलेल्या एका अनुभवाचं वर्णन या उता-यात दिलं आहे. त्या वेळी ते योकोहोमा कस्टम्स ब्युरोच्या प्लॅंट इन्स्पेक्शन डिव्हिजनमधे काम करत होते आणि त्याबरोबरच प्रयोगशाळेत अमेरिकन आणि जपानी संत्रावर्गातील झाडांची खोडे, फांद्या आणि फळे यांचा नाश घडवून आणणा-या राळेवर संशोधन करत होते. तो उतारा असा-

“एके रात्री भटकत-भटकत मी एका टेकडीवर पोचलो. समोर बंदर होते. मी थकून भागून गेलो होतो. अंगातील त्राणच संपल्यासारखे झाले होते. अखेरीस एका मोठ्या झाडाच्या बुंध्याला टेकून मी पेंगू लागलो. मी तसाच पहाटेपर्यंत पडून राहिलो. मला झोप लागली नव्हती आणि मी जागाही नव्हतो. मे महिन्याच्या १५ तारखेची ती सकाळ होती हे मला अजूनही आठवते. तशाच सुन्न अवस्थेत बंदर उजळत जाताना मी पहात होतो. मला सूर्य उगवताना दिसत होता आणि दिसत नव्हताही. वा-याचा झोत कड्याखालून उसळून वर येत होता आणि एकाएकी धुके पांगले. त्याच क्षणी एक सारस पक्षी कुठूनतरी आला, त्याने एक तीक्ष्ण आवाज केला आणि दूरवर उडून गेला. त्याच्या पंखांची फडफड मला ऐकू आली. एका क्षणात माझे सारे संशय, माझ्या मनातील गोंधळाचे उदास धुके अंतर्धान पावले. ज्या ज्या गोष्टींवर मी विसंबून होतो त्या सा-या वा-यावर उडून गेल्या. मला एकच गोष्ट कळली आहे असे मला वाटले. माझ्या तोंडातून आपोआप शब्द आले ’ह्या जगात काहीच नाही आहे……’ मला काहीही समजले नाही असे मला वाटले.

ज्या संकल्पनांना मी घट्ट धरून होतो त्या सर्व, खुद्द अस्तित्वाविषयीची माझी संकल्पनाही केवळ पोकळ क्लुप्ती होती हे मला दिसले. माझे मन हलके, स्वच्छ झाले. हर्षोन्मादाने मी नाचू लागलो. झाडावर लहान पक्षी करीत असलेली चिवचिव कानी पडत होती आणि दूर उगवत्या सूर्याच्या प्रकाशात लाटा चमकत होत्या. हिरवी, चमकदार पाने नाचत होती. हा खरा पृथ्वीवरचा स्वर्ग आहे असे मला वाटले. मला ग्रासून टाकलेल्या सगळ्या व्यथा स्वप्नांसारख्या, भ्रमासारख्या विरून गेल्या आणि ज्याला ’खराखुरा निसर्ग’ म्हणता येईल तो माझ्यासमोर प्रकट झाला….”

किती विलक्षण अनुभव असेल हा! I think this is what they call as ‘transformation’. Nothing of the old self remains…. A completely new being takes shape…. Like butterfly from caterpillar.

मला पण असा life changing अनुभव घ्यायचाय…. आणि बदलून जायचंय… आजपर्यंत मनावर गोळा झालेली भूतकाळाची ओझी, भविष्याची चिंता…. सगळं झुगारून देत मन स्वच्छ करायचंय…. पाण्यासारखं…. नितळ… आरसपानी… And I am sure some day it will happen to me… you know why? Because I am seeking it…

Starry Starry Night.....

Starry, starry night
Paint your palette blue and gray
Look out on a summer's day
With eyes that know the darkness in my soul
Shadows on the hills
Sketch the trees and the daffodils
Catch the breeze and the winter chills
In colors on the snowy linen land

Now I understand
What you tried to say to me
How you suffered for your sanity
How you tried to set them free
They did not listen, They did not know how
Perhaps they'll listen now

Starry, starry night
Flaming flowers that brightly blaze
Swirling clouds in violet haze
Reflect in Vincent's eyes of china blue
Colors changing hue
Morning fields of amber grain
Weathered faces lined in pain
Are soothed beneath the artist's loving hand

For they could not love you
But still your love was true
And when no hope was left inside
On that starry, starry night
You took your life as lovers often do
But I could have told you Vincent
This world was never meant for one as
beautiful as you

Starry, starry night
Portraits hung in empty halls
Frame less heads on nameless walls
With eyes that watch the world and can't forget
Like the strangers that you've met
The ragged men in ragged clothes
The silver thorn of bloody rose
Lie crushed and broken on the virgin snow
Now I think I know
What you tried to say to me
How you suffered for your sanity
How you tried to set them free
They did not listen they're not listening still
Perhaps they never will

-Vincent, by Don McLean

---------------------------------------

P.S. I was just too happy to have a print of this legendary painting hanging in my living room. While I was eagerly sharing this picture I felt like listening to this song by Don McLean, and well... the lyrics made me little low....

बाप्पा मोरया

नेमेची गणपती बाप्पांचं आगमन झालेलं आहे. Whatsapp वर एकेक सुगरण मैत्रीणींनी केलेल्या मोदकांचे photos येताहेत. त्यांची कौतुकं चालू आहेत..... recipes share करणं चालू आहे (हो whatsapp वर!)

आणि नेहमीप्रमाणेच मी हिरमुसून बसली आहे.

आमच्या घरी गणपती बसत नाही. हे माझं फार लहानपणापासूनचं दु:ख आहे. आणि यावरून मी आई बाबांचं अजून सुद्धा डोकं खाते. आमचा गणपती family tree मधे कुठेतरी हरवला आहे. म्हणे गणपती मोठ्या मुलाकडे बसवण्याची पद्धत आहे. आणि माझे पणजोबा किंवा खापरपणजोबा बहूदा छोटे भाऊ असावेत. म्हणून आमचा गणपती कालौघात हरवला. अजूनही त्याचा माग ठरवला तर काढता येईल. पण ते घर किती अनोळखी असेल. मग तिथला गणपती तरी ओळखीचा, आपला, माझा कसा वाटणार?

घरी गणपती बसवावा म्हणून लहानपणी मी अनेकदा रडून गोंधळ घातलेला मला चांगला आठवतो. पण आई बाबांनी कधीही हो म्हटलं नाही. म्हणे असा मधेच आपल्या मनाला वाटेल तसा गणपती बसवायला सुरू करता येत नाही. पण मी असे अनेक लोक बघितलेत की ज्यांनी स्वतःहून परंपरा वगैरे नसताना गणपती आणायला सुरुवात केली. त्यातलीच एक माझी आत्या. नाशिकलाच राहणारी. मग गणपतीत मी अनघा आणि मितालीचा मुक्काम आत्याकडे असायचा. दादा म्हणजे माझा आतेभाऊ कमालीचा artist. मग त्याच्याबरोबर (खरं म्हणजे त्याच्या मधे मधे करत) आम्ही पण आरास करायला मदत करायचो. thermocol कापून दे, कागदंच चिटकव, चमकीच लाव, वायरच तोडून दे हे असं सगळं आम्ही अगदी उत्साहात करायचो. एकीकडे आत्याची स्वयंपाकाची गडबड असायची. पंचामृत, mix भाजी, उकडीचे मोदक असं सगळंच. गणपती बसवून नंतर घरी यायला नको वाटायचं. उदास उदास वाटायचं. मग आई बाबांशी भांडण... पण आपल्याकडे गणपती का नाही?????

जसा आत्याकडचा गणपती हा त्यातल्या त्यात solace होता तसंच आणखी एक गोष्टीमुळे हे दुःख विसरायला व्हायचं. ते म्हणजे आमच्या महात्मानगरचं गणपती मंदीर. महात्मा नगर हे एक अतिशय planned neighbourhood होतं. साधारण तीनेक square km चा area असेल. व्यवस्थीत काटकोनात रस्ते, आखीव रेखीव आयताकृती बंगले किंवा buildings साठी plots आणि बरोबर मध्यभागी खेळायला भलं मोठं ground. त्याच्याच बजूला गणपतीचं मंदीर आणि एक घसरगुंडी झोके सी-सॉ इ. असलेली बाग आणि त्याच्या बाजूला वाचनालय. आम्ही १९८७ ला रहायला गेलो तेव्हा हे सगळं नुकतंच वसत होतं. मी तेव्हा ३ वर्षाची होते. हळूहळू जसं महात्मानगर occupy व्हायला लागलं तसं माझ्या वयाची, माझ्याहून मोठी, छोटी अशी अनेक वयोगटांची लहान मुलं आमच्या आजूबाजूला राहायला आली.  आमचा सगळ्यांचा शाळेव्यतिरिक्तचा बहुतांश वेळ ground-बाग- मंदीर यापैकी एके ठिकाणी जायचा.

गणपतीच्या १० दिवसात हे मंदीर विशेष गजबजून जायचं. तशी एरवी पण तिथे भजन म्हणणा-या आजीबाईंची गर्दी असायची, अनेक आजोबा निवांत बसलेले असायचे, दर्शनाला आलेले लोक टेकलेले असायचे.
पण गणपतीत मंदीर दिव्याच्या झगमगाटानी उजळून जायचं. मोठ्यानी गाणी लावलेली असायची. सा-रे-ग-म-प म-प-ध-नी-सा, गणराज रंगी नाचतो नाचतो, ओमकार स्वरूपा, अशी चिक मोत्याची माळ... दर वर्षी हीच सगळी गाणी. आमच्या घरातून हे सगळं दिसायचं. त्या गाण्यांची, दिव्यांची सोबत वाटायची, सवयच होऊन जायची दहा दिवसात.

माहात्मा नगरमधली सगळी मोठी मुलं committees form करून कसल्या कसल्या स्पर्धा ठेवायची. चित्रकला, fancy dress, नाच, गाणी, हस्ताक्षर, पाककला अशा नाना स्पर्धा.या स्पर्धांचं आणि त्यातल्या बक्षिसांचं कोण अप्रूप. त्यात एक दिवस fun fair असायचं बागेत, म्हणजे सगळे महात्मा नगरमधे लोक वेगवेगळे stalls लावायचे. बायका खाण्याचे, मुलं खेळांचे, कोणी कसले कोणी कसले. त्यात सगळ्या महात्मानगरची चिट्टी पिट्टी अगदी उत्साहानी भाग घ्यायची. सातवीत असताना एकदा मी आणि मितूनी पण एक stall लावलेला. ’kill the rat' नावाच्या खेळाचा. खेळ असा होता- एका teapoy सारख्या table वर आम्ही badminton ची shuttlecocks ठेवायची ची रिकामी नळी आम्ही तिरकी धरणार. आमचा एक हात त्या नळीत असणार. त्या आतल्या हातात एक ping-pong चा ball. आणि ज्याला खेळ खेळायचा आहे त्याच्या हातात लाटणं घेऊन तो समोर उभा. मग आम्ही kill the rat- kill the rat म्हणत कधीही तो ball त्या नळीतून सोडणार आणि समोरच्यानी त्याला लाटण्यानी बरोबर नेम धरून मारायचं. खेळ खेळायचे २ रुपये आणि जिंकलं तर milky bar बक्षिस. हा खेळ वाचायला जरी सो्पा असला तरी खेळायला नाही हो! hardly कोणाला त्या ball ला बरोबर मारता आलं असेल. आम्हाला किती फायदा झाला त्या दिवशी!!

गणपतीचे १० दिवस कसे जायचे कळायचं पण नाही. अनंत चतूर्दशी नंतर मंदीर पण सूनं सूनं वाटायचं. माझं काय म्हणणं असायचं की तुम्ही भले गणपती विसर्जन करून या पण मंदिरात ती गाणी तर चालू ठेवा! म्हणजे मग जरा तरी बरं वाटेल. पण तेव्हा ३-४ फूट उंची असलेल्या अस्मादिकांचे ऐकतो कोण?

दरवर्षी गणपती आले की हटकून महात्मानगरची आठवण येते आणि nostalgic व्हायला होतं.

पण पुण्यात पण गणपतीची कमी मजा नसते. ब-याच जणांना गणपतीचं इथलं जे प्रस्थ आहे त्याचा राग येतो. पण मला मात्र हे वातावरण जाम आवडतं. जशी दिवाळी ’in-air' असते तसे पुण्यात गणपती ’in-air' असतात. देखावे उभारणं, मग ते बघायसाठी लोकांची झुंबड, मोठ्यांदा लावलेली गाणी, traffic चा सावळा गोंधळ... सगळंच अवघड. आणि या सगळ्याचा crescendo म्हणजे विसर्जनाची मिरवणूक. कोणी काही म्हणो, ही मिरवणूक (त्यात द्दारू पिऊन नाचणारं public सोडल्यास) आणि त्यातले ढोल पथकांचे performances हा माझा अत्यंत आवडता प्रकार आहे. दर वर्षी न चुकता कोणा ना कोणाला पकडून मिरवणूक बघायला घेऊन जायचं बरोबर.

पण अर्थातच हे घरच्या गणपतीला compensation असूच शकत नाही. घरी गणपती बसण्याची मजाच वेगळी आहे. १० दिवस बाप्पाची कशी सोबत होऊन जाते. आणि मग विसर्जनानंतर ती जागा रिकामी रिकामी वाटत राहते. मग वाट पाहणं सुरू होतं पुढच्या वर्षीच्या गणेश चतूर्थीची....

M.C. Escher's work at NGA (DC)

M. C. Escher is a Dutch Graphic Artist. I don’t know how to describe his work so I will just put a picture below for the readers to understand. They are basically graphics in form of lithographs, wood cuts, wood engravings and marble or wood carvings.

Reptiles 1943 Lithograph

 

Display of Escher's Work at NGA

I first saw his work at my family friend's house. There was a book that illustrated his work. I was just dumbfounded seeing that. The way Escher plays with 3 dimensions, way he twists axes, planes, way he alters virtual reality and way he fools an eye’s perception is incredible. 

When it was final that I will be visiting US, I tried to find if there were any galleries that displayed Escher’s work. National Gallery of Art in Washington DC had some of his work. I was anyway going  to visit a friend in DC. So it worked well. However when I actually reached NGA, I learned that Escher’s work is not available for a regular display. If you want to see his work you have to take a prior appointment. Though I first time could not get the appointment luckily I got a chance to visit DC again just after a few weeks. And this time I could catch hold of the person who was in charge for appointments. He confirmed appointment for the next day and asked me to mail him the works that I wanted to see. After browsing NGA website I sent him a list of about 23 works.

I was so so excited! I was seeing hand drawn lithographs. These very lines were drawn by Escher himself. All the lithographs had his signature in the bottom left corner. Some of his most famous works were right in front of my eyes. I could not have enough of looking at those graphics. Objects transforming from 2D to 3D, from 3D back to 2D, one shape emerging out of other, its perfect and complex geometry. His lines command your eyes in such a way that they will have to travel exactly as he wants them to. Those lines construct such marvelous illusion that they almost cheat reality. And yet, they are very very real, right in front of your eyes…

What I love about his work is its originality…. It’s something totally out of world… created with just two tools… mind and pencil.. that’s it….If you see his works like Reptiles, Magic Mirror, Encounter, Metamorphosis, Day & Night, Bond of Union, Drawing Hands you will know what I am talking about…

Any architect if sees his work will instantly feel a connect … there is something in his graphics that has a reflection of architecture…  and he was indeed a student of architecture but didn’t complete it. When I was looking at his wiki page I learned that he made very poor grades in schools… a classic example of how little justice our education systems end up doing to ones abilities…

Two years ago I fell in love with this artist’s work and now I was seeing in front of my eyes some of the most precious and most beautiful pieces of his art…lucky me!!

Wishlist for the USA trip

For last 3 months I have been traveling. I have been wanting to write about few experiences that I really really cherished. I got a chance to see some real masterpieces of arts and architecture. These works are so great that you just feel like surrendering yourself in front of them. The analogy that comes to my mind is they are like frozen poetries. Like what they say in ecology ‘whole is greater than the sum of it’s parts’, a poem is much more than the words it uses... much else… much divine…. Like for example Tagore’s poems, or Khalil Jibran’s, Ba Bha Borkar’s  poems… or to take a completely opposite example Arun Kolhatkar’s poems. They are such an intense experience, completely out of world… So likewise these works are much more that their elements like lines, colours, shapes etc.

Before going to US, I had a wishlist of seeing 5 things-

1) M.C. Escher’s work at National Gallery of Art DC

2) Starry Night by Vincent Van Gogh at Museum of Modern Art NY

3) Falling Water- a house built by Architect Frank Loyd Wright in Pennsylvania

4) Niagara Falls

5) Grand Canyon

I could make it to first four. Grand Canyon is still remaining. But what the hell… I do have a visa for 10 years :)

Seeing these works has been such intense experience that it will be a crime if I don't blog about it. Needless to say... string of blog posts will follow as I pen them down one by one... so stay tuned  ;)